Een kind is meer dan rekenen en taal

Als het gaat over de opdracht van burgerschapsvorming, dan wordt er al snel naar de school gekeken. Dat is niet verwonderlijk, want onderwijs speelt een belangrijke rol in de toerusting van kinderen en jongeren voor hun latere leven.

Functioneren in een democratische samenleving wijst de Onderwijsraad aan als de gemeenschappelijke, verplichte kern van het burgerschapsonderwijs. Kennis daarover en competenties daarvoor vormen de burgerschapsopdracht aan de scholen.

Voorzitter Edith Hooge van de Onderwijsraad: “Het is nodig om de ‘common ground’ in het onderwijs meer te benadrukken: wat is zo belangrijk en gemeenschappelijk in onze samenleving dat alle kinderen op alle scholen er kennis van moeten nemen? En om duidelijk te zijn over waarvoor geen ruimte is op school, wat niet mag. Ook met het oog op de rechten en vrijheden van het kind en sociale veiligheid op school. De democratische rechtsstaat biedt hiervoor een goed kader.”

 

De Nederlandse samenleving is divers; er is veel ruimte voor verschil. Verschillende denkwijzen, opvattingen en culturen bestaan naast elkaar. In zo’n open en vrije democratische samenleving is een gezamenlijke basis belangrijk. Deze basis wordt gevormd door burgers met gemeenschappelijke democratische waarden: burgerschap.

 

Bevordering van actief burgerschap en sociale cohesie stimuleert dat mensen, jong en oud, in Nederland op een prettige manier samenleven. Burgerschapsonderwijs draagt daar aan bij door het bevorderen van kennis over de basiswaarden van de democratisch rechtsstaat en het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die daarvoor nodig zijn. Het bevorderen van burgerschap is een wettelijk vastgelegde taak van scholen. De Inspectie van het Onderwijs ziet toe op de kwaliteit van dit onderwijs.

 

Binnen SCPO Lelystad beschouwen we burgerschapsonderwijs als integraal onderdeel van onze pedagogische opdracht. Onze inspiratie en bezieling halen we uit christelijke waarden. We hebben de drieslag van 'geloof, hoop en liefde' doorvertaald naar 'geloof, hoop en leren'. Diversiteit is bij ons meer dan een uitgangspunt. Het gaat dieper; diversiteit is een morele oproep. Ons onderwijs strekt zich uit over drie met elkaar verbonden domeinen: leren, leven en samenleven. We zien leren of kwalificeren als een absolute voorwaarde voor goed onderwijs. Daarnaast bestaat bij ons de overtuiging dat het in het onderwijs ook en misschien wel eerst gaat om persoonswording (leven) en burgerschapsvorming (samenleven).

 

Om ons te laten inspireren en ons burgerschapsonderwijs te verbinden met de bedoeling (‘visie en missie’) van ons onderwijs, hebben we twee bijeenkomsten georganiseerd voor onze schoolleiders en intern begeleiders. Erik Renkema (Verus) heeft ons op 22 maart 2022 geïnspireerd door drie pijlers te benoemen voor levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs.

 

Pijler 1

Het kind staat centraal. Bewust niet: de leerling. Dit is een visie waarin de professionals oog hebben voor de mens achter de leerling, zijn welbevinden, zijn thuissituatie, zijn geluk en ongeluk. Dus niet het presteren en de cijfers staan centraal, maar de ontwikkeling van de kinderen als jonge mensen met hart en ziel.

 

Pijler 2

De kracht van diversiteit: verschillen in de klas en in de samenleving zijn rijk, daar leren leerlingen (en volwassenen) van. Dat betekent dat die verschillen op basis van gelijkwaardigheid zichtbaar gesteld moeten worden in de klas, dat leerlingen zaken leren die ze niet ‘zomaar’ leren kennen. Die waardering van diversiteit zegt ook iets over toelatings- en benoemingsbeleid: je bent van harte welkom, ook als collega, met jouw levensbeschouwing, je seksuele identiteit, jouw drijfveren.

 

Pijler 3

Oog voor de wereld: leerlingen worden opgevoed tot wereldburgers die weten wat er aan mooie en verdrietige dingen gebeuren in de wereld, dichtbij en veraf. Onderwijs is een oefenplaats voor samenleven en om leerlingen zich tot die wereld te leren verhouden, zoals pedagoog en onderwijsfilosoof Gert Biesta stelt.  

 

Miriam Op de Beek en Arjan de Lange (CPS) hebben ons op 24 mei 2022 allereerst meegenomen in de verplichtingen met betrekking tot burgerschapsonderwijs:

• Kennis van de democratie en rechtsstaat zelf, alsmede de grondrechten.
• Kennis van, inzicht in de werking van en respect voor de achterliggende abstracte basiswaarden (‘vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit’), ook in hun onderling verband.
• Het ontwikkelen van sociale en maatschappelijke competenties.
• Een respectvolle oefenplaats bieden, waarin actief geoefend kan worden met de basiswaarden en burgerschapsvaardigheden geïnternaliseerd worden.

 

Vervolgens hebben Miriam en Arjan ingezoomd op het planmatig en samenhangend werken:

• Een heldere visie op burgerschap ontwikkelen en inzichtelijk maken hoe deze samenhangt met het schoolbeleid.
• Heldere burgerschapsdoelen formuleren.
• Een leerplan opstellen met concreet uitgewerkte leerdoelen, waarin kennis, houding en vaardigheden worden uitgedrukt. Op basis hiervan wordt het onderwijsaanbod vormgegeven.
• Opbrengsten van burgerschapsonderwijs volgen en leerresultaten in kaart brengen. Reflecteren op gestelde doelen.
• Hierover verantwoording afleggen in het schoolplan en de schoolgids.

 

Ten slotte hebben Miriam en Arjan aan de hand van concrete voorbeelden laten zien hoe we op de scholen van SCPO Lelystad het burgerschapsonderwijs verder handen en voeten kunnen geven. Daar gaan we na de zomervakantie verder mee aan de slag. Niet als apart vak, maar als integraal onderdeel van onze pedagogische opdracht. Want eigenlijk moeten we voortdurend aandacht hebben voor een aantal vragen. Welke waarden vinden we belangrijk? Hoe gaan we om met verschillende opvattingen van wat het goede leven is? Lukt het ons om binnen de school een cultuur te scheppen waarin er ruimte is om dat aan de orde te stellen?

 

Twee kritische kanttekeningen (of wellicht relativerende opmerkingen) ter afsluiting. “Education cannot compensate for society”, is een raak citaat van Basil Bernstein, een Britse onderwijssocioloog, die terugduwt op het makkelijke gebaar om heel veel van dit soort vraagstukken bij het onderwijs te leggen. In aanvulling hierop stelt Gert Biesta: “De verantwoordelijkheid voor de nieuwe generatie kun je niet alleen bij de ouders of de school neerleggen; we creëren met elkaar een samenleving waarin jongeren opgroeien, en ook die samenleving zendt allerlei boodschappen uit.”

 

 

 

 

 

Willem de Jager,                                                                                             27 mei 2022

bestuurder SCPO Lelystad,