Leerlingen krijgen in het huidige onderwijssysteem onvoldoende kans op onderwijs dat recht doet aan hun capaciteiten en ontwikkeling. De Onderwijsraad adviseert daarom in het advies ‘Later selecteren, beter differentiëren’ om het moment van selectie naar een schoolsoort van het voortgezet onderwijs uit te stellen tot na een brede brugperiode. Ook pleit de Onderwijsraad voor meer flexibel onderwijs op maat in het basis- en voortgezet onderwijs dat recht doet aan verschillen tussen leerlingen.
Goed advies dat opvolging verdient
In mijn ogen verdient het advies van de Onderwijsraad uitwerking en opvolging. In het Nederlandse onderwijsstelsel worden leerlingen namelijk al op te jonge leeftijd geselecteerd voor een schoolsoort van het voortgezet onderwijs. Deze vroege selectie leidt tot ongelijke onderwijskansen. Leerlingen met dezelfde cognitieve capaciteiten, maar met verschillende achtergronden, komen te vaak niet op hetzelfde onderwijsniveau terecht. Hierdoor volgen veel leerlingen voortgezet onderwijs dat niet goed past bij hun talenten.
Het is ook steeds moeilijker geworden om wel op de goede plek te komen via brede brugklassen en door te ‘switchen’ of te ‘stapelen’. Het vroege selectiemoment heeft daarmee grote gevolgen, wat veel druk geeft bij leerlingen en hun ouders. Niet voor niets hebben vier schoolteams onlangs besloten niet zomaar meer de doorstroomtoets bij iedere leerling af te nemen en de keuze voor deelname bij de ouders te laten. Vervolgens stond de Onderwijsinspectie direct bij de opstandige scholen op de stoep, hing de staatssecretaris van Onderwijs meteen aan de lijn en werd er met zware sancties gedreigd. De ‘controlereflex’ van de overheid zit diep ingebakken in het DNA.
Ten slotte ontmoeten kinderen met verschillende achtergronden elkaar niet meer op school: ze zitten van elkaar gescheiden in hun eigen gelijkgestemde bubbel. De toch al hobbelige route naar inclusiever onderwijs raakt op deze manier verder uit zicht.
Later selecteren én beter differentiëren
De Onderwijsraad adviseert het moment van selectie uit te stellen tot na een brede driejarige brugperiode. Zodat alle leerlingen de kans, tijd en de gelegenheid hebben zich te ontwikkelen en te ontdekken welk soort onderwijs zij het best kunnen volgen na de brugperiode. Dat geldt voor zowel de meer begaafde, vroegrijpe en snel lerende kinderen als de minder vlot of goed lerende jongeren en de laatbloeiers. Aan het einde van de brugperiode vindt selectie plaats naar één van de onderwijsvormen in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Dit betekent dat het huidige schooladvies en de eindtoets in groep 8 van het basisonderwijs komen te vervallen. Grappig genoeg heb ik zelf op De Brug in Lelystad gezeten, waar midden jaren tachtig van de vorige eeuw al zo’n driejarige brugperiode bestond.
Maar alleen later selecteren is niet voldoende. De Onderwijsraad adviseert ook om in het basis- en voortgezet onderwijs beter intern te differentiëren. Dat betekent dat leerlingen onderwijs kunnen volgen op verschillende niveaus in wisselende groepen, met de verrijking, verdieping en extra begeleiding die zij nodig hebben. De Onderwijsraad vraagt daarbij ook aandacht voor de cognitief sterke leerlingen, die nu vaak te weinig uitdaging krijgen. De Lelystadse aanpak met dagarrangementen voor meer- en hoogbegaafde leerlingen is hier een mooi voorbeeld van.
Waar een wil is, is een weg
De landelijke politiek is nu aan zet. De Onderwijsraad adviseert namelijk om landelijk en gelijktijdig op alle scholen het moment van selectie uit te stellen. Dat vergt een aanpassing van de structuur van het voortgezet onderwijs. Daarbij vraagt het veel van leraren en schoolleiders in het basis- en voortgezet onderwijs om op verschillende niveaus in wisselende groepen onderwijs te bieden en dit goed af te stemmen op het talent van alle leerlingen. Zij moeten hiervoor voldoende tijd, middelen en ruimte krijgen. Maar wat in de Scandinavische landen al gemeengoed is, moet ons in Nederland toch ook lukken? Want waar een wil is, is immers een weg.
Willem de Jager, bestuurder SCPO Lelystad 25 februari 2025
